Waakzaam en betrokken
Waakzaamheid is geboden. De bakens verzetten onze opdracht. Deze moeilijke tijd, nationaal én internationaal, baart ons zorgen, soms ook angst. De oorlogen dichtbij en ver weg, het klimaatvraagstuk, de groeiende stroom vluchtelingen, de grote aantallen mensen die niet gehoord worden, alles wat er bestuurlijk misgaat – er is zoveel dat ons verontrust. Waar gaat het naar toe? Wie zal het zeggen? Dreigt niet alle hoop op een andere, nieuwe wereld in een bodemloze put te verzinken?
En wat er gebeurt in dit land. De verkiezingsuitslag van 22 november 2023 leverde een politieke aardverschuiving op. De PVV werd de grootste partij, met ruim 23 procent van de stammen. Rechtse en extreemrechtse partijen hebben een meerderheid in de Tweede Kamer. Dit vanouds toch al conservatief gekleurde land stevent af op een naar binnen gekeerd nationalisme dat tolerantie verder doet afnemen en spanningen tussen groepen in de samenleving doet toenemen. ‘Nederland voor de Nederlanders.’ Daarin staat ons land niet alleen. We zien hoe tal van Europese landen in de greep zijn van sterk nationalistische tendensen: oogkleppen op, ‘eigen volk eerst’, democratie en rechtstaat op de tocht, gesloten grenzen, de vreemde ander mag er niet in. Rusland is in datzelfde Europa een aanvalsoorlog begonnen op basis van de eigen historische, nationale en imperiale ambities. Zulke feiten: we weten uit de geschiedenis waar dat toe leiden kan.
Joden in onze samenleving voelen zich onveilig. Moslimhaat ligt voortdurend op de loer. Je mag extreemrechtse onrechtstatelijke eisen in de koelkast doen of in de vriezer – maar daar worden ze bewaard, als in een voorraadkamer, ze verdwijnen niet.
Wat we zien, niet in het minst via sociale media, is hoe taal mensen kan wegzetten. Hen bedreigen. Hen categoriseren en diskwalificeren. Apart stellen. In een uitzonderingstoestand manoeuvreren. ‘Wij’ tegenover ‘zij’. Misschien is dat wel de grote dwaling van de mensheid op aarde. Kwalificeren om onderscheid te maken en daar een waardering aan verbinden. Dat gebeurt op allerlei niveaus, in de persoonlijke én institutionele sfeer. Religies maken zich daaraan evenzeer schuldig als totalitaire ideologieën.
En dus moeten wij onze stemmen blijven verheffen uit protest tegen het stichten van diskwalificaties, het oprichten van scheidsmuren, hoe ‘wij’ komen te staan tegenover ‘zij’.
Want wat betekent dat, scheidsmuren afbreken? Dat betekent: je inleven in andere mensen. Je had ook ergens anders geboren kunnen zijn, in een ander deel van de wereld, zonder al te veel levenskansen. Je had een vluchteling kunnen zijn, in een kamp zo groot als een stad vol schamele, lekkende tenten. Je had kunnen leven in een oorlogsgebied – in Oekraïne, in Gaza.
Het wil ons maar niet lukken scheidsmuren af te breken, grenzen te overschrijden, huidskleur te negeren – kortom, anderen te ontmoeten als mensen; mensen zoals wij. Waarom lukt dat niet? Waarom ook in onze eigen samenleving zo mondjesmaat? Eerder minder dan meer.
In de Talmoed wordt ons geleerd tot welke verantwoordelijkheid wij mensen allen zijn geroepen, omdat wij één mensheid zijn, in onderlinge verbondenheid, en elkanders hoeders. Die passage luidt (Babylonische Talmoed, traktaat Sjabbat 54b):
Ieder die de mogelijkheid heeft te protesteren tegen de mensen in zijn huis, en niet protesteert, die wordt voor de mensen in zijn huis aansprakelijk gesteld. Ieder die de mogelijkheid heeft te protesteren tegen de mensen in zijn stad, en niet protesteert, die wordt voor de mensen in zijn stad aansprakelijk gesteld. Ieder die de mogelijkheid heeft te protesteren tegen de hele wereld, en niet protesteert, die wordt voor de hele wereld aansprakelijk gesteld.
En in de Koran staat geschreven (soera 90, al-balad, ‘de stad’):
Ik zweer bij deze stad. Bij deze stad waarin jij woont. Hoe kom jij te weten wat de steile weg is? Vrijlating van een slaaf, of voedsel schenken op een dag van hongersnood aan een wees uit jouw familie of aan een arme behoeftige.
‘Wie één mens redt, redt de hele wereld.’ Ook dat staat in de Talmoed. Zo zullen wij ons teweer stellen tegen onverschilligheid, een ‘laat maar waaien’-mentaliteit en niet zwijgen, alsof we stom zijn. ‘Nu kies dan het leven’ – zegt het bijbelboek Deuteronomium. Leven tegen de dood in al zijn gedaanten, tegen alles wat het leven onleefbaar maakt, onmenselijk, onwaardig. Aangevuurd door de hoop die ons vraagt. We hebben een steile weg te gaan. Er is een wereld te winnen.
We nodigen iedereen uit om met ons en met elkaar in gesprek te gaan en te blijven: alexvanheusden@ekklesia-amsterdam.nl
Rascha Eijbersen
Mirjam Rigterink
Alex van Heusden
Wim Bartels
Ekklesia Amsterdam